Şeyh Said Kimdir? Neden İsyan Etti ve İsyanın Bastırılma Süreci

Türkiye'nin tarihinde önemli bir dönemeç olan Şeh Said isyanının kökenlerini anlamak, Şeyh Said'in isyan nedenlerini ve isyanın nasıl bastırıldığını değerlendirmek, tarih boyunca yaşanan sosyo-politik değişimleri anlamamıza yardımcı olabilir.

Şeyh Said, 1865 yılında Erzurum'un Hınıs ilçesinde doğmuş, Nakşibendi tarikatının etkin bir üyesi olarak bilinmiştir. 1925 yılında büyük bir isyanı planlayan Şeyh Said'in amacı, Diyarbakır'da Piran köyünde jandarma ile çıkan çatışma sonucu erken başlamıştır.

Şeyh Said Neden İsyan Etti?

İsyanın ardındaki nedenler karmaşıktır. Bazı tarihçilere göre, Osmanlı döneminde Tanzimat'la birlikte eşit haklar ve yükümlülüklerin verilmesi, Kürtlerin sahip oldukları ayrıcalıkları kaybetmelerine neden olmuştur. Bu durum, bölgede hoşnutsuzluğa yol açmış, ancak Kürtler, Milli Mücadele'ye destek vermiştir. Ancak ulusal devletin inşası, milliyetçilik ve laiklik politikaları, özellikle halifeliğin kaldırılmasıyla birlikte bölgedeki bazı Kürtleri merkezi yönetimle çatışmaya sürüklemiştir.

İsyan, Bingöl'e bağlı Genç vilayetinde başlamış ve Hınıs, Çapakçur, Lice, Palu ve Elazığ'ın merkezi gibi yerleri kapsamıştır. Ancak, isyanın tam olarak bir Kürt bağımsızlık hareketi veya laikliğe karşı bir ayaklanma olup olmadığı da belirsizdir.

İsyan Nasıl Bastırıldı?

İsyanın bastırılması için 25 Şubat 1925'te Meclis'te sıkıyönetim ilan edilmiş, bölgeye asker gönderilmiş ve "Dini siyasete alet etmek" suçuyla isyanın Cumhuriyet rejimine tehdit oluşturduğuna karar verilmiştir. İsmet İnönü'nün başbakanlığı döneminde, 3 Mart 1925'te Tahrir-i Sükûn Kanunu çıkarılarak hükümete geniş yetkiler verilmiş ve ülke genelinde sıkıyönetim uygulanmıştır.

İsyanın bastırılmasının ardından Şeyh Said ve yaklaşık 50 kişi, 29 Haziran 1925'te Diyarbakır'da idam edilmiştir. Ayrıca, isyan sırasında birçok gazete kapatılmış, gazeteciler yargılanmış, muhalefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatılmış, tekke, zaviye ve türbeler kapatılmış, tarikatlar yasaklanmış ve Şapka Kanunu çıkarılmıştır.

Bu dönem, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarında yaşanan önemli siyasi ve toplumsal değişimleri yansıtan bir süreçtir. Şeyh Said İsyanı, Cumhuriyet döneminin başlangıcında devletin otoritesini sağlama ve merkezi yönetimi pekiştirme amacını taşıyan önemli bir olaydır.