Aşıya Dair Merak Edilen 6 Soru

COVID-Explained ekibi ‘Hangi aşıyı almalıyım?’, ‘Hangi aşı daha güvenli?’, ‘Ne zaman aşı olabilirim?’ gibi soruları bilimsel veriler ışığında yanıtlayarak bir araya getirdi.

Brown Üniversitesi ekonomi profesörü Emily Oster başkanlığındaki COVID-Explained ekibi, aşıya dair en çok merak edilenleri derledi. Ekip, kafa karışıklığı yaratan aşıya dair merak edilenleri 6 ana başlık altında toplayarak açıkladı. Tüm dünyanın 2020 yılı itibariyle tanıştığı koronavirüs salgını; insanlık için tamamen yabancıydı. Salgının başlangıcından itibaren, hakkında çok az şey bilinen Covid-19 ile ilgili araştırmalarına başlayan bilim insanları, oldukça kısa bir sürede aşı geliştirmeyi başardı. Daha önce benzeri görülmemiş şekilde hızlı geliştirilen aşılar birçok spekülasyonu da beraberinde getirdi. Bu süreçte kendilerini insanlığa yardım etmeye adamış, aralarında öğrencilerin de yer aldığı bir grup araştırmacı ise ‘COVID-EXPLAINED’ projesini hayata geçirdi. İnternet sitesi aracılığıyla, dünyanın dört bir yanından gelen soruları yanıtlayarak korku ve endişeyi hafifletmeyi amaçlayan araştırmacılara en çok yöneltilen soru ise hangi aşının yapılması gerektiğine dair oldu. COVID-Explained ekibi ‘Hangi aşıyı almalıyım?’, ‘Hangi aşı daha güvenli?’, ‘Ne zaman aşı olabilirim?’ gibi soruları bilimsel veriler ışığında yanıtlayarak bir araya getirdi. Şu an için ABD’de, Acil Kullanım İzni (EUA) bulunan 2 adet aşı bulunuyor. Bunlardan ilki Pfizer ve BioNTech diğeri ise Moderna tarafından geliştirildi. Her iki aşı da; ABD, Birleşik Krallık, Avrupa Birliği ve daha birçok ülkede kullanılmaya başlandı. Risk grupları, meslek öncelikleri belirlenerek hızla aşılama yapılmaya başlandı.

1.Aşıların rekor sürede geliştirilmesi, bazı noktaların göz ardı edildiği anlamına mı geliyor. Endişe etmeli miyim?

Temel olarak hayır. Aşıların yavaş geliştirilmesinin en büyük nedenlerinden biri finansal zorluktur. Ancak Covid-19’un yıkıcı etkisi hükümetlerin harekete geçmesine neden oldu. Hem hükümetler hem de ilaç endüstrisi tarafından aşı çalışmalarına yüksek miktarlarda fon ayrıldı. Araştırmacılar da bu imkanı değerlendirerek, çalışmalarını mevcut çalışmaları referans alarak kısa sürede tamamladı. Virüsün yayılımının fazla olması da çalışmaları hızlandıran bir diğer faktör oldu. Çok fazla kişide görülen virüs test aşamasını kolaylaştırdı. Aşıların belirli marjinal azınlıklarda farklı sonuçlar doğurma olasılığı her zaman korku yaratıyordu. Örneğin; ABD’de Covid-19 virüsü nedeniyle hayatını kaybeden insanların daha çok siyahi insanlar olması, aşının etnik gruplarda nasıl bir etki göstereceği kuşkusuna neden oldu. Ancak, denekler arasında farklı etnik gruplara yer verilerek bu olası reaksiyonlar test edildi. Aşının tüm etnik gruplarda aynı faydayı sağlaması ise sevindirici bir haber oldu.

2. Aşıların mRNA aşıları olduğunu duydum. Bu ne demek? mRNA aşısı nedir? Nasıl işler?

Evet, Pfizer/BioNTech ve Moderna aşıları mRNA olarak adlandırılan yeni bir aşı türü. Yeni bir tür olduğu için her iki aşı da önemli denemelerden geçtikten sonra güvenli olarak kabul edildi. Tıbbi olarak kısaca özetlersek; mRNA, ya da uzun adıyla mesajcı ribonükleik asit, birçok canlı için ana genetik malzeme olan DNA'dan üretilen, DNA'nın çift zincirli olmasının aksine tek zincirli olan bir biyomoleküldür. mRNA, tek iplikli bir kopya yaratmak için DNA çift ipliklerini kısaca çözer. Bu talimat kopyasını, hücrenizin protein fabrikaları olarak hizmet veren, bu talimatların tercüme edildiği ve proteinlere dönüştürüldüğü kısımlarına (ribozomlar denir) getirerek bir "haberci" görevi görür. Bu talimat kopyasını, hücrenizin protein fabrikaları olarak hizmet veren, bu talimatların tercüme edildiği ve proteinlere dönüştürüldüğü kısımlarına (ribozomlar denir) getirerek bir "haberci" görevi görür. Yani mRNA, DNA'mız ile her şeyi mümkün kılan proteinler arasındaki iletişim aracıdır. mRNA; vücudumuza, hücrelerimize belirli viral proteinleri ( SARS –COV - 2 başak proteini) üretmek için talimat olarak okunan mRNA molekülü yerleştirerek çalışır.vücudumuza bir mrna molekülü yerleştirerek çalışır. Bağışıklık sistemimiz bu yabancı viral proteini tanır ve bunlara karşılık antikor oluşturur. Bu viral proteinler bizim normal DNA hücrelerimizi kesinlikle değiştirmezler. Antikorlar beklemeye geçer ve koruma duvarı sağlayarak viral proteinleri öldürür. Bunlar hücrelerimizde çok az (birkaç saat) hayatta kalır.

3. Virüsü aşıdan alacak mıyım?

Hayır, geleneksel aşılar antikor üretmek için virüsün öldürülmüş veya zayıflatılmış bir formunu kullanır. MRNA aşı türleri ise bu şekilde çalışmaz. Virüs içermezler. mRNA aşıları, sadece bir proteinin (başak proteini) talimatını taşır ve yalnızca SARS-COV-2 vs. gibi bizi enfekte eden birçok proteinden oluşur. Tek başına başak proteinin hücrelerimize bulaşması ve çoğalması mümkün değildir. Bu bir virüsle “enfekte” olduğumuzda olur. Aşıdan sonra vücudumuzda yan etkilerin görülmesi mümkündür. Ancak bunlar sadece bağışıklık sistemimizin reaksiyonlarından kaynaklanır. Enfeksiyon yoktur ama varmış gibi bağışıklık sistemiz yanıt verir. Bu semptomlar vücudumuzun bağışıklık kazandığının göstergesidir.

4. Araştırmacılar ne tür yan etkiler görüyor?

Diğer aşılara kıyasla hastalar, aşıların tipik yan etkileriyle uyumlu olsalar da daha önemli yan etkiler de gözlemleniyor. Science Magazine'den, Moderna’nın devasa denemesinin ara analizini yürüten bağımsız yönetim kurulu aşının ciddi yan etkilerini okurlarıyla paylaştı. Yönetim kurulu, katılımcıların yüzde  9,7'sinde yorgunluk, yüzde 8,9'unda kas ağrısı, yüzde 5,2'sinde eklem ağrısı ve yüzde 4,5'inde baş gözlemlendiğini raporladı. Pfizer aşısı için oranlar daha düşüktü. Pfizer aşısının şiddetli yan etkileri arasında, yorgunluk (yüzde 3,8) ve baş ağrısı (yüzde 2) gözlemlendi. İyi haber ise riskli grup olan yaşlıların gençlerden daha az yan etki gösteriyor olması.

5. Peki ya hamile kadınlar ve çocuklar? Onlar da aşı olabilirler mi?

Genelde aşı denemelerinde çocuklar ve hamile kadınlar dışarda bırakıldı. (16 yaşından küçükler) Bu gruptaki kişiler aşı olmak için güvenli verileri bekleyebilirler.

6. Neden iki doz vurulmam gerekiyor ve aşının koruyuculuğu ne kadar sürüyor?

Tam koruma sağlanabilmesi için; Pfizer aşısında 3 hafta, Moderna aşısında 4 hafta arayla, 2 doz uygulanması gerekiyor. İlk verilere göre birinci dozda yüzde 50 koruma sağlanabiliyor.  Bağışıklığın ne kadar süreceğini öğrenmek için ise beklememiz gerekecek.