Dünya Tarihi Boyunca Meydana Gelen 5 Kitlesel Yok Oluş Olayı

Dünya tarihi boyunca meydana gelen 5 kitlesel yok oluş olayı ve son dönemde gerçekleşen 6. olay insanları endişelendirmeye başladı.

Yayınlanma: 29 Haziran 2021 23:38

Güncellenme: 20 Nisan 2024 11:46

Dünya Tarihi Boyunca Meydana Gelen 5 Kitlesel Yok Oluş Olayı

Dünyanın oluşumunun üzerinden geçen milyarlarca yıl içinde pek çok kitlesel yok oluş meydana geldi. Peki bu olaylar nasıl oluyor? Ve bunların önüne nasıl geçebiliriz?

Dünya tarihi boyunca meydana gelen 5 kitlesel yok oluş olayı ve son dönemde gerçekleşen 6. olay insanları endişelendirmeye başladı. Peki bu olaylar neden ve nasıl meydana geliyor? Bu yok oluşun yeniden olmaması için neler yapabiliriz? Son 10 bin yıldır dünya, hayvanları gezegenimizden uzaklaştıran bir yok oluş olayı içerisindeydi. Bunlardan en bilindiği dinazorların tükenmesi olarak biliniyor. Peki diğer kitlesel yok oluşlar hangileri? Hadi hep birlikte inceleyelim. Bilim insanları, kitlesel yok oluşu, tüm türlerin yaklaşık dörtte üçünün kısa bir jeolojik süre içerisinde ölmesi olarak tanımlıyorlar. Bu sürenin de 2,8 milyon yıldan daha az olduğu biliniyor. Son 10 bin yıldır hayvanların yok oluşunu izlesek de şu anda insanlar kendilerini diğerlerinden daha hızlı hareket eden bir kitlesel yok oluş olayının başrolü olarak buluyorlar. Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından yapılan açıklamalara göre, 1970’ten beri, omurgalı türlerinin popülasyonları ortalama yüzde 68 oranında gerilemiştir be şu anda 35 binin üzerinde türün neslinin tükenme tehdidiyle karşı karşıya olduğu düşünülmektedir. PNAS dergisindeki bir araştırma makalesine göre, yalnızca 20. yüzyılda, 543 kadar kara omurgalısının nesli tükendi.

İnsanlar Bu Yok Oluşta Hangi Rolde?

1760 yılında başlayan Sanayi devriminden bu yana insanlar, doğaya ciddi şekilde zarar vermeye başlamıştır. Sera gazı emisyonlarından ve ozon tabakasının delinmesine, omurgasızlaşmadan plastik birikimine ve yasadışı hayvan ticaretine kadar, insanlar bazı türlerin yaşam alanlarını adeta talan ettiler ve daha fazlasının soyunun tehlike altına girmesine neden oldu. Fosil kayıtları yalnızca bizden önce yaşayan türlerin hangileri olduğunu değil, aynı zamanda bir türün insan müdahalesi olmadan doğal olarak ne kadar süre hayatta kalabileceğini de söyler. Bu, arka plan oranı olarak nitelendirilir ve yılda 1 milyon tür başına yaklaşık bir tür neslinin tükenmesine tekabül eder. Bu durum da insan aktivitesi nedeniyle bu da türlerin olması gerekenden çok daha hızlı tükendiği anlamına geliyor. Salgın sürecinde insanların evlerine çekilmesi ve karbon emisyonlarında yüzde 17’lik küresel düşüşün görülmesi, azot oksit seviyelerinde yüzde 20’lik bir düşüşe neden oldu. Bununla birlikte su yolları temizlendi ve dünya genelinde bir köşeye çekilen tüm hayvanlar, insan tehlikesinin evlerine çekilmesiyle birlikte sokaklara döküldü. Buna karşın salgın sürecinin son düzlüğe girmesi ve aşıların bulunmasıyla birlikte insanlar normal hayata dönmeye başladı ve gezegen eski haline geri döndü. Ekoturizm, dünya genelinde koruma çabalarını körükleyen bir endüstridir, buna karşın küresel seyahat kısıtlamaları uygulanmaya başladığından bu yana çöküşün eşiğindedir. New York Times’a göre, turistlerden sağlanan gelir olmadan, korumacılar, salgın sürecinde yükselişte olan savunmasız türleri kaçak avcılıktan korumakta oldukça zorlanıyorlar. Botswana’daki gergedanlar, Güney Amerika’daki vahşi kediler ve Hindistan’daki kaplanlar 2020 yılında hedef alındı.

Dünya Tarihinde Meydana Gelen 5 Kitlesel Yok Oluş

1- Ordovisyen – Silurian Extinction: 440 Milyon Yıl Önce

Soyu tükenmiş türler: Yüzde 85

Dünyadaki ilk kitlesel yok olma, mercanlar ve kabuklu brakiyopodlar gibi organizmaların dünyanın sığ sularını doldurduğu, buna karşın henüz karaya çıkmadığı bir dönemde oluştu. İlk olarak yaklaşık 3,7 milyar yıl önce yaşamın kendisi yayılmaya ve çeşitlenmeye başlamıştı. Buna karşın yaklaşık 440 milyon yıl önce, iklim değişikliği deniz sıcaklıklarının değişiklik göstermesine neden oldu ve okyanustaki yaşamın çoğu yok oldu. Ordovisyen dönemin sonunda, hızlı bir kitlesel buzullaşmanın başlangıcı Güney süper kıtası Gondwana’yı kapsıyordu. Oceanology dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, bu derecedeki bir buzullaşma, dünya suyunun yüksek yüzdelerini kilitledi ve birçok türden hayati yaşam alanlarını ortadan kaldıran, besin zincirlerini ortadan kaldıran ve üreme başarısını azaltan küresel deniz seviyelerini önemli ölçüde azalttı. Bu olayları ise neyin tetiklediği ise kesin olarak bilinmemektedir.

2- Geç Devoniyen Neslinin Tükenmesi: 365 Milyon Yıl Önce

Soyu tükenmiş türler: Yüzde 75

Genel olarak “balık çağı” olarak adlandırılan Devoniyen dönemi, birçok tarih öncesi deniz türünün yükselişini ve düşüşünü gördü. Bu zamana kadar hayvanlar karada gelişmeye başlamış olsa da, yaşamın çoğu dönemi okyanuslarda gelişti. Bu durum, GSA Today dergisinde yayınlanan 1995 tarihi bir araştırmaya göre, ağaçlar ve çiçekler gibi vasküler bitkiler tahminlere göre ikinci bir kitlesel yok oluşa neden olana kadar devam etti. BBC tarafından derlenen habere göre, bitkiler kökleri geliştirdikçe, yanlışlıkla yaşadıkları toprağın dönüşüme uğramasına neden oldular; kaya ve molozları parçalayarak toprağa dönüştürdüler. Besin açısından oldukça zengin olan bu toprak daha sonra okyanusa taşındı ve alglerin çiçek açmasına neden oldu. Bu çiçekler aslında alglerin sudan oksijeni çıkardığı, deniz yaşamını boğduğu ve deniz besin zincilerine zarar verdiği alanlar olan dev “ölü bölgeleri” meydana getirdi. Azalan oksijen seviyesi, yiyecek eksikliğine uyum sağlayamayan türler ne yazık ki yok oldu. Bu teori bilim insanları tarafından tartışılmakla birlikte Geology dergisinde yapılan bir araştırmaya göre, volkanik patlamaların okyanustaki oksijen seviyesini düşürdüğü düşünülmektedir. Dünya okyanuslarında yok olan bir deniz canavarı, Dunkleosteus adında 33 metre uzunluğunda (10 metre) zırhlı bir balıktı. Korkunç bir yırtıcı olan bu dev balığın tüm kafasını örten ve çenesinde dişi benzeri bir uç oluşturan bir kemik plakası kaskı bulunuyordu.

3- Permiyen – Triyas Neslinin Tükenmesi: 253 Milyon Yıl Önce

Nesli tükenmiş türler: yüzde 96 deniz yaşamı, yüzde 70 karasal yaşam

“Büyük ölüm” olarak adlandırılan söz konusu yok olma olayı, Dünya’ya darbe vuran en büyük olay olarak bilinir. Gezegenin tüm türlerinin yüzde 90’ını neslinin tükenmesine neden oldu ve karada dolaşan sürüngenleri, böcekleri ve amfibileri yok etti. Live Science tarafından daha önce kaleme alınan yazıya göre, bu felaket olayına neden olan şey yaygın bir volkanizma dönemiydi. Permiyen döneminin sonunda, şu anda Sibirya dediğimiz dünyanın bir kısmı patlayıcı volkanlarda patladı. Bu patlama da büyük miktarda karbondioksit salımına neden oldu ve gezegenin ısınmasına neden olan bir sera etkisine neden oldu. Sonuç olarak, iklim değişti, deniz seviyeleri yükseldi ve asit yağmuru karaya düştü. Oklahoma’da bulunan Sam Noble Müzesi’ne göre, okyanusta artan karbondioksit seviyeleri suda çözünmüş ve deniz yaşamının zehirlenmesine neden olmuştur. Bu durumdan en çok etkilenenler mercanlar olmuştur; okyanus resiflerinin eski ihtişamlarına yeniden kavuşması ise 14 milyon yıl sürmüştür.

4- Trias – Jurassic Neslinin Tükenmesi: Yaklaşık 201 Milyon Yıl Önce

Nesli tükenmiş türler: yüzde 80

Triyas dönemi yeni ve çeşitli yaşamlarda patlak verdi ve dinozorlar dünyayı doldurmaya başladı. Ne yazık ki, o zaman çok sayıda volkanik patlama yaşandı. MIT News’e göre, dünya tarihi boyunca yaşanan bu dördüncü kitlesel yok oluşun neden yaşadığı tam olarak bilinmese de bilim insanları şu anda Atlantik Okyanusu tarafından kapsanan dünyanın bir bölgesinde büyük volkanik aktivitenin oluştuğuna inanıyorlar. Bu volkanik patlamalar da tıpkı Permiyen neslinin tükenmesine neden olan iklim değişikliğine neden oldular. Küresel sıcaklıklar arttı, buz eridi ve deniz seviyeleri yükseldi ve asitlendi. Sonuç olarak, birçok deniz ve kara türü nesli tükendi. Nesli tükenenler arasında büyük tarih öncesi timsahlar ve bazı uçan pterosaurlar bulunuyordu.

5- K-Pg Neslinin Tükenmesi: Yaklaşık 66 Milyon Yıl Önce

Nesli tükenmiş kişiler: Yüzde 75

Dünya tarihi boyunca yaşanan tüm kitlesel yok oluşların en ünlüsü dinozorların yok oluşu olarak bilinen Kretase – Paleojen yok oluşudur. Olay bazen k-T neslinin tükenmesi olarak bilinir. Bugün Meksika’nın Yucatân kentinde, 8 mil (13 kilometre) genişliğindeki bir asteroit, Dünya’ya yaklaşık 45.000 mil (72.000 km/s) hızla daldı. Bu durum, Chicxulub Krateri olarak adlandırılan 110 mil (180 km) genişliğinde ve 12 mil (19 km) derinliğinde bir delik açtı. Etki, etrafında bulunan tüm toprakları 900 mil (1.450 km) içerisinde yaktı ve dünyadaki dinozorların 180 milyon yıllık liderliğini bitirdi. Bu durumu takiben, atmosferde meydana gelen enkaz ve bu enkazın tozu gökyüzünün aylarca kararmasına neden olmuştu. Bu karanlık da bitkileri güneş ışığından mahrum bıraktı ve bitkiler kitlesel olarak yok oldular. Böylede dinozorların da besin zinciri parçalanmış oldu. Bu karanlık aynı zamanda küresel sıcaklıkların düşmesine neden oldu ve uzun süren bir soğuk kışa neden oldu.