Gücün Zalimliğe Dönüşmesi: Stanford Hapishane Deneyi

Gücün Zalimliğe Dönüşmesi: Stanford Hapishane Deneyi 23 Mart 1933 New York doğumlu psikolog Philip Zimbardo, hapishane sistemi içerisinde kötü muameleyi anlamak ve ortamsal faktörlerin insan davranışı üzerindeki etkilerini saptamak amacıyla 1971 yılında bir deney düzenledi.

İnsanların bireysellikleri ve onurları ellerinden alınırsa ne olur?

Zimbardo, 12 kişinin gardiyan, 12 kişinin ise mahkum rolleri üstlendiği deneyle bu soruya yanıt aradı. Elde edilen sonuçlar ise deneyin bugün bile psikoloji alanının en çarpıcı deneyi olmasına neden oldu. Gazetede verilen ilan sonucunda, iki hafta süreyle, günlük olarak 15 dolar alacak 24 gönüllüye ulaşıldı. Denekler gelişi güzel şekilde ikiye bölündü ve Zimbardo hapishane müdürü olarak kendisini de deneye dahil etti. Deney hakkında bilgilendirilen katılımcılara evlerine gitmeleri ve sonraki talimatı beklemeleri gerektiği söylendi. Katılımcılar, evdeyken önceden herhangi bir uyarı yapılmadan gerçek polisler tarafından alındı. Silahlı soyguna karışmakla suçlanan deneklere gerçek bir suçlunun yaşadığı süreç yaşatıldı. Sırasıyla; hakları okundu, parmak izleri alındı, sabıka fotoğrafları çekildi, elbiseleri çıkartılarak üzerleri arandı son olarak da hücrelerine konuldu. Her hücreye 3 kişi yerleştirildi ve 15 gün süre boyunca buradan ayrılmaları yasaklandı. Gardiyan rolündeki denekler ise yine gerçekte olduğu gibi mesai bitimlerinin ardından evlerine gidebilecekleri, hapishane idaresini ise istedikleri şekilde sağlayabilecekleri söylendi.

Sonuçlar

Stanford Hapishane Deneyi, iki haftalık çalışmanın 6. Gününde durduruldu.

Deneyin ikinci gününde, Hücre1’de bulunan mahkumlar, hücre kapısını kapatmak için yatağı kullandı. Yangın söndürücüyle duruma müdahale eden gardiyanlar, isyanın önüne geçmek için daha iyi yemeklerin verileceği bir öncelik hücresi yapmaya başladılar. Öncelik hücresine yerleştirilen mahkumlar ise yemekleri kabul etmeyerek diğer mahkumların da aynı şartlarda barınmaları gerektiğini söylediler. Yaşanan gelişmeler neticesinde ise gardiyanların üçte biri sadist eğilimler göstermeye başladı. Mahkumlara zorla egzersiz yaptırarak, beton zeminde uyumaya zorladılar. Mahkumların tuvalete dahi gitmelerini yasaklayarak, çıplak elleriyle insan dışkısı temizlettiler. Yalnızca rezil etmek maksadıyla, mahkumların kıyafetlerini soydular. Deneyin başlamasından 6 gün sonra, mahkum ve gardiyanlarla görüşme yapması istenerek bir doktora öğrencisi davet edilir. Doktora öğrencisinin gördüğü manzara karşısında verdiği tepki deneyin sonlandırılmasına neden olur. Mahkum ve gardiyan rolündeki katılımcılar ise paralarının ödeneceği söylenmesine rağmen deneyi erken sonlandırmak istemez. 6 gün boyunca 50 ziyaretçi tarafından incelenen Stanford Hapishane Deneyinde, doktora öğrencisi haricinde şartları etik açıdan sorgulayan kimse olmaz. Birçok etik standardı devre dışı bırakması nedeniyle bugün dahi tartışmalara yol açan deney, kişinin içinde bulunduğu durumun o kişinin davranışını nasıl etkilediğini başarılı bir şekilde göstermiştir. Bugün başta Irak’taki Abu Ghraib hapishanesindeki yaşananlar olmak üzere, gerçek hayattan birçok örnek Zimbardo’nun çalışmasını desteklemektedir.